Zoals verschenen in het informatie- en opiniemagazine Kringen van CLOK (nummer 2, jaargang 7).
De energietransitie: veel bedrijven zijn er zichtbaar en onzichtbaar mee bezig. Maar wat betekent het voor bedrijventerreinen en de daarop gevestigde bedrijven? De energietransitie maakt onderdeel uit van het proces naar een klimaatneutrale wereld en gaat over het toewerken naar een duurzaam energiesysteem. De missie is duidelijk: we moeten energie besparen en het energieverbruik moet CO2-neutraal zijn. De energietransitie op bedrijventerreinen kent vele barrières, maar nog meer kansen. Hoe kunnen de barrières worden overwonnen en de kansen worden benut op een structurele wijze? Welke rol hebben bedrijvencollectieven en overheden daarin? En wat maakt dat sommige bedrijventerreinen wel slagen in de energietransitie?
De energietransitie op bedrijventerreinen kent vele barrières, maar nog meer kansen.
De energietransitie van bedrijven
Voor de context is het goed om te weten wanneer bedrijven wel of niet verduurzamen. In de literatuur zijn enkele motivatoren en barrières te vinden die invloed hebben op de mate van investeringen in energiebesparing en de opwek van duurzame energie van bedrijven. De energietransitie kan versneld worden door de motivatoren te faciliteren en de barrières te verminderen. Opvallend aan de motivatoren en de barrières is dat velen direct gerelateerd lijken aan financiën, maar echter in werkelijkheid voldoende organiserend vermogen en goede informatieverstrekking minstens zo belangrijk zijn. Energiebesparing, duurzaam energiegebruik en duurzame mobiliteit zijn aanvullende secundaire bedrijfsprocessen voor veel bedrijven. Dit betekent dat zij daarin moeten worden ondersteund om economisch en ecologisch verantwoord te realiseren.
Energiebesparing, duurzame energie en duurzame mobiliteit zijn aanvullende secundaire bedrijfsprocessen voor veel bedrijven.
Figuur: motivatoren en barrières
De energietransitie op bedrijventerreinen
Dat de energietransitie een thema is voor bedrijven op bedrijventerreinen, blijkt uit een onderzoek dat Rijksdienst voor Ondernemend Nederland en Stichting CLOK hebben laten uitvoeren onder ondernemersverenigingen en parkmanagers in 2018. In dat onderzoek werd gevraagd in welke mate de verduurzaming van de energiehuishouding een thema is op het bedrijventerrein. Van de respondenten gaf 73% aan dat het wel of in beperkte mate een thema is. Bijna de helft is concreet bezig met plannen voor de energietransitie. Op de bedrijventerreinen waar de energietransitie geen thema is wordt relatief vaak aangegeven dat ze wel willen, maar dat er geen geld voor vrijgemaakt kan worden.
Figuur: mate waarin verduurzaming een thema is
Verder werd de vraag gesteld welke elementen er nodig zijn om een significante verbeterslag voor de energietransitie op bedrijventerreinen te realiseren. De respondenten gaven als meest belangrijke elementen aan:
- Duidelijke afspraken over de financiering van de activiteiten (46%);
- Afspraken met gemeente en provincie voor ondersteuning (45%);
- Inzicht in financieringsmogelijkheden voor implementatie van de maatregelen (42%).
Opvallend is dat de belangrijkste elementen niet de financiering zelf betreft, maar meer de organisatie daaromtrent. Ook hieruit blijkt dus voldoende organiserend vermogen en goede informatieverstrekking essentieel.
Succesfactoren van bedrijventerreinen
Het is interessant om te kijken naar bedrijventerreinen waar de energietransitie op relatief succesvolle wijze wordt doorlopen. Op veel van die bedrijventerreinen komen telkens dezelfde 5 factoren terug, ondanks de verschillende aanpakken en sociaaleconomische omgevingen. De factoren versterken het organiserend vermogen, zorgen voor een goede informatieverstrekking en bieden de juiste competenties. Deze 5 factoren zijn te kenmerken als de succesfactoren:
- Een hoge organisatiegraad: het betreft de reeds aanwezige organisatiegraad in de vorm van een bedrijvencollectief, zoals een ondernemersvereniging, commissie of parkmanagement.
- Een formele en actieve (non-profit) collectiviteit: het betreft een collectieve entiteit van de bedrijven dat volledig is gewijd aan duurzaamheid of waar duurzaamheid tot de kernactiviteiten behoort, met een breed gedragen missie en visie.
- Professionaliteit: naast de juiste expertise gaat het vooral om de competenties voor structurele ondersteuning van bedrijven in de energietransitie: verbindend en dienend.
- Samenwerking tussen publieke en private partijen: het betreft de structurele samenwerking tussen het bedrijfsleven en (decentrale) overheden.
- Toegang tot kapitaal: het betreft de toegang tot kapitaal onder gunstige voorwaarden in de vorm van bijvoorbeeld een energiefonds, een ondernemersfonds of stimulerende regelingen.
Framework bedrijvencollectief voor de energietransitie
Voor de Rotterdamse haven is onderzocht door Henschel, Ketter, & Collins (2018) hoe de bedrijven gezamenlijk de opwek van duurzame energie kunnen organiseren. Opvallend is dat het gepresenteerde raamwerk al sinds 2016 uitgevoerd wordt door het EnergieCollectief Utrechtse Bedrijven (ECUB). Het raamwerk biedt randvoorwaarden voor het oprichten, managen en continueren van een bedrijvencollectief dat zich richt op de energietransitie op een bedrijventerrein. Het stimuleren van de motivatoren, het verminderen van de barrières en het organiseren van succesfactoren komen herkenbaar terug in het raamwerk.
Figuur: raamwerk bedrijvencollectief voor de energietransitie op bedrijventerreinen
Met de transitie naar een duurzaam energiesysteem hebben we de kans om het op een duurzame manier te organiseren. De meest duurzame manier is door eigenaarschap te creëren bij diegene waar het over gaat. In dit geval gaat het over de energietransitie van bedrijven op bedrijventerreinen. Maak die bedrijven dus eigenaar van de energietransitie van hun bedrijventerrein. Dit is mogelijk door de energietransitie te organiseren in een bedrijvencollectief waar de juiste competenties aanwezig zijn om de bedrijven structureel te ondersteunen, enkel in het belang van de bedrijven en de energietransitie. Op deze manier kunnen bedrijven effectief investeren op een moment dat het voor hun bedrijfsvoering het beste uitkomt.
Maak de bedrijven dus eigenaar van de energietransitie van hun bedrijventerrein.
Het gevaar schuilt in het te snel willen scoren en daarmee niet de kans geven aan bedrijven om hun eigen aanpak te bepalen. Het hoofddoel is klimaatneutraal in 2050. Daar komen we, wat betreft bedrijventerreinen, alleen als de energietransitie ook op een duurzame manier wordt georganiseerd vanuit de bedrijven zelf. De bedrijven zijn structureel ondervertegenwoordigd in de biedingen van de Regionale Energiestrategieën en bij de totstandkoming van de Transitievisies Warmte. Dat terwijl een groot deel van de investeringen uiteindelijk van de bedrijven moet komen en bedrijventerreinen een grote rol gaan spelen bij de uitvoering van de plannen.
Hoe kunnen bedrijven op bedrijventerreinen dus op structurele wijze ondersteund worden in hun proces van de energietransitie en welke rol speelt het bedrijvencollectief daarin?
- Door het collectief organiseren van de energietransitie, met de juiste (lokale) competenties, kunnen bedrijven structureel worden ondersteund en daarmee kan de transitie economisch verantwoord worden versneld.
- Door het eigenaarschap van de energietransitie op het bedrijventerrein bij de bedrijven zelf te leggen in combinatie met een faciliterende rol vanuit de overheid waarin een constructieve samenwerking met de bedrijven is vormgegeven.
- Door het collectief dienstverlening aan te laten bieden zonder winstoogmerk, gericht op het verminderen van de barrières en het faciliteren van de motivatoren.
- Door het toenemende organiserend vermogen van de bedrijven op het bedrijventerrein kunnen ook andere toekomstige vraagstukken en opgaven op effectieve wijze worden opgelost.
- Mede daardoor ontstaan toekomstbestendige bedrijventerreinen.
Verder lezen of praten over dit onderwerp? Neem contact op met Ruben Schutte (ruben@transitiemakers.nl).
